Շաբաթ, 5 հոկտեմբեր 2024-ին, ԼՇՀ դասընթացքի ուսանողները բացառիկ պատեհութիւնը ունեցան մասնակցելու ստեղծագործ գրավարժութեան աշխատանոցի մը, որուն վարիչը այդ օրուան մեր հիւր դասախօսն էր, բանաստեղծ ու արձակագիր Վեհանոյշ Թեքեանը։
Աշխատանոցը սկսելէ առաջ, դասընթացքը տնօրէն Վիգէն Թիւֆէնքճեանը ներկայացուց Թեքեանի կենսագրական տուեալներն ու անոր յիսնամեայ վաստակը։ Ան աւելցուց, որ Վեհանոյշ Թեքեան երկար ժամանակէ ի վեր ԼՇՀ դասընթացքին սպասուած հիւր դասախօս մըն էր։
Թեքեան դասը սկսաւ թուելով շարք մը ցուցմունքներ, որոնք պէտք է նկատի առնէ ոեւէ անհատ, որ կը փափագի ձեռնարկել ստեղծագործ գրավարժութեան։ Ահաւասիկ այդ ցուցմունքները ամփոփ տեսքով.
- Ստեղծագործ գրականութեան սահմանումը. գրելը ընթերցողին հետ հաղորդակցելու այն միջոցն է, որ նպատակ մը ունի եւ վայելք է զայն ընթերցելը։ Կարեւոր է, որ գրութիւնը ընթերցողին մէջ ներքին հրճուանք արծարծէ։
- Միաժամանակ՝ ստեղծագործ գրականութիւնը նոր եւ ինքնատիպ գաղափարներու, յարակցութիւններու եւ հարցեր լուծելու գիւտը ընելու կարողութիւնն է։
- Գրութիւնը պէտք է նոր ըլլայ. այսինքն ինքատիպ, արժէքաւոր եւ ճաշակաւոր։
- Ստեղծագործական գրելավարժութիւնը երեք բան կը պահանջէ. երեւակայութիւն, ինքնատպութիւն եւ յանդգնութիւն։
- Յաջող գրութիւնը ներքին ոյժ մը ունի, որ քեզի կը թելադրէ շարունակել ընթերցումը։ Ան սովորականէն վեր՝ կախարդական մթնոլորտ մը կը ստեղծէ։
Ստեղծագործ գրավարժութեան անհրաժեշտ տուեալները
- ՆԻՒԹԸ – գրել բանի մը մասին որ գիտես, անով հետաքրքրուած ես եւ զայն կը սիրես։
- ԱՆԿԵՂԾՈՒԹԻՒՆԸ – այս չի նշանակեր թէ պէտք է ամէն բան ըսես. բայց ինչ որ կ՚ըսուի, անկեղծ բխում ունենալու է։
- ՈՅԺԸ – որքան ազատ զգաս, այնքան աւելի կրնաս ձայնդ արձակել։ Նիւթը պեղելով կամ անոր մէջ խորանալով, ներքին մարդուն կապանքները կ՚արձակես։
- ԶԳԱՅՆՈՒԹԻՒՆԸ – պէտք է ուշադիր ըլլալ զգայնութիւններու առթած յաճախանքին։
- ՄՏԻԿ ԸՆՈՂ ԱԿԱՆՋ եւ ԴԻՏԱՐԿՈՂ ԱՉՔ ըլլալ։
- ԳԻՏԱԿՑՈՒԹԻՒՆԸ՝ ընթերցողին ներկայութեան. զայն երբեք մտահան չընել։
ԱՐՁԱԿԻ ՊԱՐԱԳԱՅԻՆ
Ընդհանուր հաստատում՝ ոչ ոք կրնայ սորվեցնել ինչպէս գրել – կարելի է միայն ցուցմունք տալ։
ՀԱՆԳՐՈՒԱՆՆԵՐԸ
1- Ծրագիրը – հարկ է գլխաւոր կէտերն ու գաղափարները համախմբել եւ անկարեւորները դուրս ձգել։
2- Արձակ գրութեան տարրերն են՝ տիպարները, տեսարանները, դիպաշարը (դէպքեր կամ բարդութիւններ) եւ աւարտը։
3- Սեւագրութիւն – գաղափարները տեղաւորել նախադասութիւններու եւ կամ պարբերութիւններու մէջ – յիշել, որ այս սեւագրութիւնը կատարեալ պիտի չըլլայ։
3- Վերաքաղ ընել – աւելցնել, պակսեցնել, տեղը փոխել, վերստին շարադրել։
4- Խմբագրել – սրբագրել ուղղագրական, քերականական, կէտադրական, լեզուական եւ շարահիւսական վրէպները։
5- Գրութիւնը անգամ մը եւս մանրամասն վերստուգման ենթարկել։
ՏԻՊԱՐՆԵՐՈՒ ԱՆՈՒՆՆԵՐՈՒՆ ԸՆՏՐՈՒԹԻՒՆԸ
Տիպարներու անուններու ընտրութեան պարագային, նկատի ունենալ անուններու իմաստները. օրինակ, Մարգարիտ՝ ծաղիկ, Փերուզ՝ վառվռուն, գունագեղ, Մարիամ՝ գրեթէ անբիծ նուիրեալ մը, Ծովինար՝ նայեատ, բացօդեայ, ժպտավառ. Ծովինարը տխուր չի կրնար ըլլալ, Աշխէն՝ յանդուգն, բարձր ձայնով կին մը։
********
ԲԱՆԱՍՏԵՂԾՈՒԹԵԱՆ ՊԱՐԱԳԱՅԻՆ
- Միակ անհրաժեշտ տարրը կշռոյթն է (rhythm)։
- Պայման չէ, որ տողերը միաչափ ըլլան. օրինակ՝ կարելի է 4/3/3-ով սկսիլ եւ 4/2/4-ով շարունակել:
- Դասական բանաստեղծութիւն գրելու պարագային, պէտք է կիրարկել կանոնները. օրինակ՝ հնչեակը իր կանոնները ունի։
Այս բոլորը աւարտելէ ետք, պէտք է վերանայիլ՝
- Նպատակը յստա՞կ է
- Գրութիւնը սահուն եւ շնորհալի՞ է
- Ընթերցումը հաճելի՞ է
- Նախադասութիւնները ճիշտ ե՞ն
- Նկարագրական բառեր ճիշտ բնորոշումնե՞ր են
- Դուն կը հաւնի՞ս գրութիւնդ
Ինչ ալ գրես՝ աւելի լաւը կրնաս գրել, եթէ շատ գիրք կարդաս. իսկ աւելի լաւ կրնաս գրել, երբ գործիքները ունիս եւ անոնցմով աշխատիլ սորված ես։
Ինքնատպութեան օրինակներ
Կոճակը փրթաւ – Կոճակը ինքզինքը ազատեց
Փոխանակ հաստատելու՝ ցոյց տալ. շատ տաք է-ի փոխարէն, կարծես Ափրիկէն կոկորդիս մէջ է։
Ծովն ու երկինքը նարնջագոյն-վարդագոյն երանգներ ունին։
Երկինքը կու լայ։
Երկինքը կատղած է։
Երկնքին մէջ ճառագայթի եւ անձրեւի պայքար կայ։
Քով քովի դնել բաներ, որոնք իրար հետ յստակ կապ չունին, բայց ահաւասիկ կրնան միանալ.
Դուրսը քամին կ՚ոռնար, ներսը՝ իր լռութիւնը։
Կարճ նախադասութեամբ, սակաւաթիւ բառերով ամէն բան հասկցնել
Վատնեց ժամանակը – քանդեց յարաբերութիւնները – մսխեց դրամը – չիրականացուց երազները
Մսխեց ժամանակը, իր յարաբերութիւնները, դրամը եւ իր երազները։
Կատուն անկիւնը կը քնանար,- երբոր արթնցաւ՝ մօտս եկաւ,- չէր մլաւեր. կաթը ամանին մէջ լեցուած էր, անյագօրէն խմեց, յետոյ նորէն ուղղուեցաւ իր անկիւնը։
Կատուն երբ արթնցաւ (ուրեմն կը քնանար), մօտեցաւ անձայն, կաթը լակեց, ամանը շուռ տուաւ եւ իր անկիւնը գնաց։
Թեքեանի ցուցմունքներու թուումին յաջորդեց դասին աշխատանոցային բաժինը։ Ան ուսանողներուն տուաւ իր ճշտած բառերով նախադասութիւններ կազմելու եւ տրամադրած շարք մը նիւթերու մասին կարճ պարբերութիւններ շարադրելու պարտականութիւնը։ Ուսանողները լծուեցան աշխատանքի, եւ իրենց պատրաստած գրութիւնները կարդացին բարձրաձայն։ Իւրաքանչիւրի պարագային, Թեքեան հարկաւոր նշումները եւ դիտողութիւնները կ՚ընէր, եւ կամ իր գնահատանքը կու տար։
Ահաւասիկ նմոյշներ ուսանողներու գրութիւններէն.
Մէկ նախադասութիւն մէջ գործածեցէք հետեւեալ հինգ բառերը. կատու – թագուհի – յղի – նախանձ – անօթի
- Անօթի կատուն շորորալով եկաւ, քսուեցաւ յղի թագուհիին, դրդելով թագաւորին նախանձը:
- Նախանձոտ թագուհին պալատէն ներս բացարձակապէս արգիլած է բոլոր տեսակի կաթնեղէնները, իսկ մեր յղի կատուն մնաց անօթի։
Մէկ նախադասութիւն մէջ գործածեցէք հետեւեալ հինգ բառերը. խեղճ – խիղճ – խճաքար – խուժան – խրախճանք
- Խեղճ ցուցարարներուն վրայ անխիղճ խուժան մը խճաքար կը նետէ, կարծես խրախճանքի շաքարաթափ մը ըլլայ։
Սպիտակ արջը եւ սեւ արջը իրարու գոյութենէն լուր չունին։ Մէկը սառերուն վրայ, միւսը անտառներուն մէջ։ Երբ հանդիպին ի՞նչ կը կարծէք կը խօսին իրարու հետ։
- Սեւուկը՝ Փափուկին,
– Ու՞րկէ եկար, ինչպէ՞ս եկար։
– Սառցակոյտին վրայ նստած, ծփալով, սահելով-սահելով հոսհասայ։ Ու՞ր է հոս։
– Այս երկրին անունը Արգանիա է։ (Արմենիա-Գանատա միացած)
– Մայրաքաղաքը ի՞նչ կը կոչուի։
– Մայրաքաղաքը Սուրբ Յակոբն է։
– Սուրբ Յակո՞բ, բնակիչները սուրբեր ե՞ն։
– Սուրբեր չեն, բայց ժամանակի ընթացքին կըսրբանան․․․
- Անտառի ու սառի արջերը օր մը իրար հանդիպեցան։ Երկուքն ալ նոյն որկորը, նոյն ախորժակը եւ նոյն ցաւը ունէին.տանձ կ՚երազէին, բայց երկուքն ալ չէին կրնար հասնիլ իրենց նպատակին. ո՛չ սառերուն վրայ տանձ կար, ո՛չ ալ անտառներուն մէջ։ Անոնք զիրար մխիթարելով ըսին. «Հոգ չէ, եղբայր ճան, երազելն ալ բաւարար է։ Չէ՞ որ ըղձալը ունենալէն ալ աւելի հաճոյք կը պատճառէ։ Ու անոնք որոշեցին եօթը երգ հիւսել, եօթն ալ տանձի մասին։
Ինչպիսի՞ տեղ մը կ՚ուզէք այցելել – ոչ թէ երկիր, այլ բացօդեայ վայր մը –
- Կˈուզէի այգեստան մը այցելել, հարիւրամեայ այգիներուն մէջ կորսուիլ ինչպէս լաբիւրինթոսի մը մէջ, արեւուն շողերը զգալով ու վայելել այգիներուն հիւթը վայելելով:
- Յաճախ կը փափաքիմ ըլլալ ծովափին, յատկապէս մայրամուտին, եւ տեսնել, թէ ինչպէս արեւը շիկնած ու ամօթխած կ՚իջնէ ծովուն գիրկը, իսկ ծովը թեւերը լայն բացած՝ կարօտով կ՚ընդունի զինք։ Սիրաբանութիւն մը կ՚ըլլայ կարծես իրենց մէջ։ Ու զիրար համբուրելէ ետք, ինչպէս արեւը յուշիկ-մուշիկ կ՚ուղղուի դէպի իր թաքստոցը, իսկ ծովը խաւարին մէջ կը խայտայ կրկին, ու կը սպասէ իր սիրուհիին յաջորդ օրուան այցին։
- Կ՚ուզեմ անապատ մը այցելել։ Արդեօք որովհետեւ հեռաւոր Գանատայի ցուրտ ափերուն, ձմրան փուքին ծնած եմ եւ տաք օդի կարօտ ե՞մ, կամ որովհետեւ Գանատայի հեռաւոր ափերուն ծնած, երրորդ սերունդն եմ այդ անապատները քալող ու վերապրող սերունդին, որ տակաւին ունի անգերեզման մնացած անցեալ մը, հոն՝ թաղուած հեռու անապատին մէջ։
Նկարագրեցէք դէպք մը կամ անձ մը, որ ձեզ խորապէս տպաւորած է։
- Ահա դէպք մը, անձի մը հետ որ խորապէս տպաւորած է զիս։ Սբ. Յակոբ ազգ. վարժարանի 10-րդ դասարանի աշակերտուհի եմ։ Հայերէն լեզուի դասապահի ընթացքին, գրաւոր քննութիւն ունինք երկու պահ տեւողութեամբ՝ ճաշի դադարէն առաջ եւ ետք։ Քննութիւնը քերականական կանոններու մասին է։ Նստած եմ դասարանին մէջտեղը, նպաստաւոր վայր մը՝ ուր չորս կողմիս աշակերտները ծածուկ-ծածուկ ինծի կը հարցնեն՝ «Նորա, ի՞նչ է երկրորդ հարցումին պատասխանը», «ի՞նչ է չորս այբին պատասխանը», ու ես, աջ ու ձախ, պատասխանները կու տամ բոլորին։ Մէկ համբերէ, երկու համբերէ եւ ուսուցիչը եկաւ քննութիւնը առաւ ինձմէ, ըսելով՝ «Ալ կը բաւէ, դուն հոս Հայ օգնութեան միութեան մասնաճի՞ւղ բացած ես»։ Սովորական պատասխան մը տուի. «Բայց պարոն, ինծի մի պատժէք, ես պատասխան տուողն եմ, պատասխան ուզողները պատժեցէք»: Ու ինք, իր սովորական ոճով շարունակեց « Սորվիր, մեղաւոր է Դաշնակցութիւն. ճաշի դադարէն ետք միայն կ՚արտօնեմ, որ երկրորդ բաժինը շարունակես»:
Մէկ դրական եւ մէկ բացասական բան ըսէք ձեր մասին։
- Դրական՝ միտքերս անկեղծօրէն կ՚արտայայտեմ։ Բացասական՝ միտքերս միշտ շատ անկեղծօրէն կ՚արտայայտեմ։
Երշիկը եւ պաստրման դրացի են սառնարանին մէջ։ Գրեցէք առակ մը որ նաեւ բարոյական դաս մը կու տայ։
- Սառնարանին բնակիչները համերաշխ կ’ապրէին: Պտուղները շարուած էին ըստ գոյնի եւ բանջարեղէններուն հետ չէին խառնուեր: Կաթնեղէններու տուփերը հասակի կարգը չէին խախտեր: Մսեղէնի գզրոցին մէջ, գիրուկ հաւու պուտերը հանդարտ երկնցած էին սէլոֆանէ թափանցիկ վերմակին տակ: Սառնարանին մէջ քար լռութիւն: Ոչ մէկ փսփսուք, ոչ մէկ գանգատ: Մինչեւ որ օր մը, ուրկէ ուր, գարշահոտ եւ թափթփած պաստրմայի տուփիկ մը յայտնուեցաւ պանիրներուն քով: Սառնարանին բնակիչները գայթակղեցան: «Այս ո՞ր թխամորթ օտարազգին, ո՞ր վտանգաւոր քոլեսթերոլը յարձակած է մեր վրայ…»։
- Երշիկը ամիսներէ ի վեր սառնարանին մէջ հանգիստ կեանք մը կ՚անցընէ որպէս սառնարանին ամենէն փառաւոր բնակիչը։ Սառնարանին դուռ բացողը գիտէ իր հոտէն՝ թէ ինք հոն է, տէրն ու տիրականը այդ վայրին։ Յանկարծ, ներս կը խուժէ ուրիշ զօրաւոր հոտով էութիւն մը, որ ինքզինք «մեծապատիւ ապուխտ» կը կոչէ, եւ ինքզինք սուղ սուղ ծախելով կու գայ բազմիլ վաղուց երշիկաբնակ սառնարանէն ներս։ Երշիկը իր հոտով կը փորձէ ինքն իր տունը պաշտպանել, սակայն նկատի առնելով, որ երկուքը նոյնանման հոտեր ունին,սառնարանի մնացեալ բնակիչները չեն բողոքեր ապուխտին յանկարծակի ներկայութենէն։ Եւ այսպէս, հոտաւէտ սառնարանը ինքզինք մոռնալով, չի յիշեր թէ ո՞վ է իր բուն տէրը՝ երշիկը թէ ապուխտը։
Ուսանողները դասէն մեկնեցան խիստ օգտաշատ աշխատանոց մը ամբողջացուցած ըլլալու գոհունակութեամբ։